Konferencja
Komunikacja i dialog kultur
Będlewo k. Poznania, 13-15 czerwca 2008
Organizatorzy: Komitet Nauk Etnologicznych PAN, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM
Omówienie: Anna Weronika Brzezińska, Rafał Beszterda, Izabela Czerniejewska, Łukasz Kaczmarek, Konferencja „Komunikacja i dialog kultur”, Będlewo, 13-15 czerwca 2008, „Lud” t. 92, 2008, s. 385-393
DOKUMENTY:
Program:
Dokumenty pochodzą ze zbiorów Archiwum IEiAK UAM w Poznaniu
Omówienie:
|
Konferencja
KOMUNIKACJA I DIALOG KULTUR
BĘDLEWO, 13-15 CZERWCA 2008 W Ośrodku Konferencyjnym Instytutu Matematycznego PAN w Będlewie koło Poznania odbyła się konferencja zatytułowana „Komunikacja i dialog kultur”. Organizatorami byli: Komitet Nauk Etnologicznych PAN, Instytut Archeologii i Etnologii PAN oraz Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM w Poznaniu.
Na konferencji wygłoszono 45 referatów (pięć w sesjach plenarnych oraz 40 w czterech sekcjach tematycznych), prezentowanych przez przedstawicieli różnych ośrodków naukowych w kraju oraz kilku gości zagranicznych. Konferencję otworzył prof. dr hab. Aleksander Posern-Zieliński, przybliżając zebranym jej ideę – stworzenie atmosfery do wymiany poglądów na forum środowiska etnologicznego oraz wspólne wypracowanie podstaw wzajemnej komunikacji i dialogu umożliwiających harmonizowanie stosunków między przedstawicielami różnych kultur.
Następnie głos zabrała prof. dr hab. Mirosława Drozd-Piasecka, witając zebranych w imieniu prof. dr. hab. Michała Kleibera – prezesa Polskiej Akademii Nauk, prof. dr. hab. Stanisława Mossakowskiego – przewodniczącego Wydziału I Nauk Społecznych PAN oraz w swoim własnym.
Obrady sesji plenarnej, której przewodniczył prof. dr hab. Zbigniew Jasiewicz, otworzył referat prof. dr hab. Iwony Kabzińskiej (IAiE PAN Warszawa), „Czym jest dialog międzykulturowy”. Autorka zwróciła uwagę na fakt, iż samo słowo „dialog” często pojawia się w różnych dyscyplinach naukowych, rodzi się więc pytanie, czy spotkanie z inną kulturą jest już owym dialogiem, czy dopiero zaproszeniem do podjęcia rozmowy, dyskusji i wymiany poglądów. Podejmując dialog należy pamiętać o tym, iż nie ma w nim miejsca na autorytaryzm i narzucanie postaw, można jedynie podejmować próby wczucia się w inność, nie rezygnując jednocześnie z własnych argumentów i postaw. Szacunek wobec drugiego człowieka leży u podstaw wartości europejskich. Dlatego, by poznać innego człowieka i jego kulturę warto zrezygnować z „poziomu definicji” na rzecz „poziomu człowieka”.
Odmienne podejście do zagadnień wielokulturowości zaprezentował prof. dr hab. Michał Buchowski (IEiAK UAM) w referacie „Krytyczna antropologia multikulturalizmu”. Przypominając problemy definicyjne związane z pojęciem „kultura”, zwrócił uwagę na fakt, iż to nie kultury się spotykają, ale ludzie – aktorzy społeczni. Wielokulturowość istniała „od zawsze”, niezależnie od obowiązujących w danym momencie postaw badawczych i kierunków badań. Autor wyraził wątpliwość co do słuszności stosowania pojęcia „multikulturalizmu” w sytuacji, gdy zdecydowana większość europejskich konstytucji w swych preambułach zawiera bezpośrednie odwołania do „narodu”, co podważa dyskusję dotyczącą multikulturalizmu.
Doświadczenia latynoamerykańskie z multikulturalizmem zaprezentował w swym referacie, „Międzykulturowość i interkulturalizm: od dyskursu do praktyki etnopolitycznej”, prof. dr hab. Aleksander Posern-Zieliński. W oparciu o własne badania i obserwacje, autor zaprezentował dzieje pojęcia „multikulturalizm” oraz jego funkcjonowanie w warunkach latynoamerykańskich. Wskazał na problemy definicyjne z nim związane, prowadzące do rezygnacji z jego stosowania, na rzecz takich terminów, jak „pluralizm kulturowy”, „wielonarodowość”, „wieloetniczność”. Prezentując doświadczenia latynoamerykańskie, autor zaproponował używanie pojęcia „interkulturowość”, implikującego dwa podejścia. Pierwsze, funkcjonalno-liberalne, zwraca uwagę na marginalne grupy, których działalność nie zagroziłaby systemowi społeczno-politycznemu. Drugie podejście, międzykulturowość krytyczna, postuluje likwidację nierówności kulturowych, społecznych i ekonomicznych, starając się przełamać hegemonię kultury dominującej. Referent zwrócił także uwagę na paradoksy, do jakich dochodzi podczas podejmowania prób dialogu międzykulturowego, między innymi trudności w pogodzeniu równości praw i obowiązków z uwzględnieniem specyfiki grupy, czy problem kontaktu i wymiany kulturowej oraz jednoczesną ochronę odrębności danej grupy. Obrady sesji plenarnej pierwszego dnia podsumowane zostały w dyskusji.
Drugi dzień obrad otworzyły dwa referaty sesji plenarnej, której przewodniczył prof. dr hab. Jerzy Sławomir Wasilewski. Jako pierwszy, referat „Rozwój dialogu – dialog rozwoju. Trwałość i ewolucja dyskursu antropologii rozwoju” przedstawił prof. dr hab. Ryszard Vorbrich (IEiAK UAM), który przybliżył zebranym zagadnienia związane z dialogiem postkolonialnym oraz „antropologią pomocy”. Autor zwrócił uwagę, że pracując w społecznościach tubylczych, w krajach postkolonialnych, antropolog powinien czynić wszystko, by pracować wewnątrz społeczności, a nie dla organizacji pomocowych. Opierając się na własnych doświadczeniach, nakreślił problemy pojawiające się w działaniach podejmowanych przez organizacje charytatywne, wynikające z braku wzajemnego poznania swoich potrzeb i oczekiwań. Kolejnym referentem był dr Adam Pomieciński (IEiAK UAM), który zaprezentował w wystąpieniu – „Wielokulturowość miasta: doświadczenia etnologiczne”, ujęcie zagadnień wielokulturowości z perspektywy antropologii miasta. Autor zwrócił szczególną uwagę na fakt, iż badając miasto, antropolog nie powinien redukować pojęcia „wielokulturowości” tylko do problematyki związanej ze współczesnością.
Po krótkiej dyskusji, dalsze obrady odbywały się w czterech sekcjach tematycznych. W ramach sekcji A – „Komunikacja i edukacja międzykulturowa”, której przewodniczył prof. Michał Buchowski, wygłoszono jedenaście referatów. Tematyka sekcji była dość rozległa. Największa część referatów dotyczyła tożsamości, wyobrażenia Innego oraz zachowania tożsamości poprzez język oraz zagadnień edukacji międzykulturowej, ukazanych na konkretnych przykładach.
Obrady otworzył referat prof. Zbigniewa Jasiewicza (IEiAK UAM): „Konfrontacja i komunikacja międzykulturowa. Kultura ukraińska w polskiej literaturze o treściach etnologicznych i antropologicznych z XIX i początków XX wieku”. Poprzez analizę tekstów polskich autorów piszących o Rusi i Ukrainie, prezentował odmienne postawy autorów w stosunku do sytuacji mieszkańców Ukrainy. Referent zwrócił również uwagę na upowszechnienie się etnonimu Ukrainiec w XIX wieku. Celem wystąpienia Dagnosława Demskiego (IAiE PAN Warszawa), „Polacy w karykaturach krajów Europy środkowo-wschodniej (Łotwa, Litwa i Węgry)”, było ukazanie wyobrażeń Polaków w krajach sąsiadujących. Oglądając karykatury, mogliśmy się przekonać, jak nas widzieli Litwini, Łotysze i Węgrzy, jakimi charakterystycznymi elementami posługiwali się, by określić Polaków (sumiasty wąs, czapka z piórkiem), a dzięki temu – dowiedzieć się więcej o ówczesnej sytuacji pobliskich krajów. Trzeci referat w tym bloku, przygotowany przez Piotra Klafkowskiego (KEiAK USz) (odczytany przez Izabelę Czerniejewską), „Mniejszości językowe, walka o język i ruchy odrodzenia językowego”, dotyczył roli języka w kształtowaniu tożsamości. Na przykładzie języków kornwalijskiego i hawajskiego, które są uznane za języki zagrożone, ukazywał potrzebę odrodzenia językowego. Blok pierwszy został zakończony dyskusją, w której dominowały szczegółowe pytania do referentów.
Drugi blok rozpoczął referat Hanny Schreiber (Instytut Stosunków Międzynarodowych UW), „Warunki i mechanizmy pojednania międzykulturowego”. Przedstawiał on perspektywę prawno-politologiczną pojednania narodów. Autorka zauważyła, iż wiek XX był „wiekiem przepraszania”, stąd też rozliczanie się z przeszłością było w pewnym sensie wspomaganiem procesu demokratycznego, uzdrawianiem pamięci zbiorowej i zapobieganiem powtórzeniu sytuacji. Podając przykłady z RPA, Australii i Kanady, podkreśliła istotę „gestu przeprosin”. Joanna Cukras-Stelągowska (Toruń) wystąpiła z referatem „Przestrzeń dialogu – Polacy i Żydzi w warszawskiej szkole Lauder-Morasha”. Szkoła ta jest przykładem szkoły etnicznej (choć jest otwarta również dla innych), w której uczniowie uczą się kultury i historii żydowskiej, obchodzą żydowskie święta, a także poznają język hebrajski. Referentka przedstawiła wyniki swoich badań wśród absolwentów, wskazując na motywy wyboru tej szkoły i jej wpływ na tożsamość. Trzeci referat w tym bloku, przedstawiony przez Izabelę Czerniejewską (IEiAK UAM), „Wielokulturowość w praktyce: analiza programów edukacji wielokulturowej w Polsce”, był prezentacją strategii edukacyjnych wobec grup mniejszościowych w Polsce: mniejszości narodowych i etnicznych, uchodźców, imigrantów i repatriantów. Dane, uzyskane w trakcie badań autorki, wskazywały na trudności w realizacji programów integracyjnych, międzygrupowych. Dyskusja, kończąca tę część obrad, odnosiła się bezpośrednio do treści wystąpień. Pojawił się tutaj wątek dotyczący miejsca antropologa w tego typu działalności.
Trzeci blok wystąpień przedstawiał przykłady edukacji międzykulturowej w praktyce. Opracowanie Jakuba Stelągowskiego (Toruń) „W kierunku edukacji międzykulturowej. Parafialna Szkoła Romska w Suwałkach” był komunikatem z badań prowadzonych w tej szkole. Szkoła, do której chodzą romscy uczniowie, prowadzi program w języku polskim i jest modelem dla innych szkół romskich. To miejsce, do którego uczniowie przychodzą chętnie, a nauczyciele zdobywają wiedzę o Romach poprzez bezpośredni kontakt z dziećmi. W kolejnym referacie – „Dialog kultur na Europejskim Uniwersytecie Viadrina”, Aneta Oberbek (IEiAK UŁ), opierając się na własnych doświadczeniach na tym uniwersytecie, ukazała podejście instytucji do kwestii porozumiewania się przedstawicieli różnych kultur. Wspólna nauka w małych grupach, zajęcia warsztatowe, uczenie się języka niemieckiego, a także wspólne mieszkanie, to sposób Viadriny na efektywną komunikację międzykulturową. Inny przykład takiej edukacji przedstawiła Anna Kijewska (IEiAK UŁ), „Od edukacji etnicznej i wielokulturowej do dialogu interkulturowego – założenia i działania praktyczne na przykładzie wieloetnicznej społeczności lokalnej w Bułgarii północno-wschodniej”. Autorka prowadziła badania w szkole w Werbicy, do której chodzą przedstawiciele wielu grup etnicznych. Edukacja międzykulturowa, prowadzona w tej szkole w ramach specjalnych kursów, jest wspierana przez organizacje pozarządowe, zapraszające uczniów na obozy, w trakcie których są oni stawiani w sytuacji konfrontacji i ścierania się kultur.
Ostatnia grupa referatów dotyczyła znaczenia mediów i stopnia utożsamiania się odbiorców z bohaterami przedstawień teatralnych i seriali. Anna Woźniak (IAiE PAN Warszawa), wystąpieniem „Telewizja na wsi – kontekst społeczno-kulturowy. Relacja z badań”, wpisała się, jak to sama określiła, w nurt „etnografii publiczności”. Badania przeprowadzone przez nią w podlubelskich wsiach miały na celu ukazanie znaczenia telewizji w życiu badanych. Polskie seriale są najczęściej oglądanymi programami telewizyjnymi; widzowie są świadomi, iż jest to świat nierealny, choć znacznie im bliższy niż świat seriali latynoskich. Referat Kamili Baranieckiej (IEiAK PAN Warszawa), „Jak przedstawiać Mękę Pańską? O wpływie przekazów medialnych na misteria wielkanocne”, był oparty również na własnych badaniach. Współczesne przedstawienia Męki Pańskiej szukają inspiracji nie tylko w Słowie, lecz także w kulturze masowej – filmach i książkach takich, jak Pasja czy Kod Leonarda da Vinci. W dyskusji istotne okazało się poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, na ile przedstawienia (teatralne, seriale telewizyjne) są odbierane realistycznie, na ile są faktycznie przeżywane przez widzów.
W ramach sekcji B – „Tożsamość – lokalność – wielokulturowość”, której przewodniczyła prof. Mirosława Drozd-Piasecka (IAiE PAN Warszawa), wygłoszono jedenaście referatów. Tematyka wystąpień oscylowała wokół problemów poszukiwania i określania tożsamości na poziomie lokalnym, w konfrontacji z problemami, jakie niesie uczestnictwo i kontakty z Unią Europejską, tworzenie się „Europy bez granic”. Referenci zaprezentowali też propozycje metodologiczno-badawcze, które mogą być pomocne w badaniach nad społecznościami lokalnymi w Polsce i Europie.
W pierwszej części zaprezentowano cztery referaty. Wystąpienie Pawła Schmidta (IEiAK UŁ), „Polska tożsamość i polski nacjonalizm. Etnologiczna interpretacja zjawiska”, było próbą refleksji nad polską tożsamością we współczesnej rzeczywistości społeczno-kulturowej. Autor zastanawiał się nad zmianą znaczeniową terminów: „polska tożsamość”, „Polak”, „polskość” i wreszcie – „nacjonalizm”. Następnie Mariusz Filip (IEiAK UAM), „A(nty)chrześcijańska polityka tożsamości rodzimowierców słowiańskich w Polsce. Przegląd współczesnych inicjatyw kulturalno – społecznych”, zaprezentował wyniki swoich badań nad grupą rodzimowierców, odwołującą się do „rodzimych tradycji słowiańskich”. Analizy dialogu pomiędzy chrześcijanami i rodzimowiercami dokonał autor na przykładach konkretnych działań i inicjatyw społeczno-politycznych. Referat Agnieszki Chwieduk (IEiAK UAM), „Lokalność i europejskość – dwa projekty tożsamości jednoczącej się Europy”, stanowił propozycję rozwiązań definicyjnych dla badaczy zainteresowanych współczesnym wymiarem tożsamości europejskiej zarówno na poziomie elit, jak i na poziomie społeczności funkcjonujących na peryferiach Europy. Natomiast wystąpienie Krzysztofa Gładkowskiego (Instytut Nauk Politycznych UWM), „Dialog kultur narodowych w postnarodowej Europie”, poświęcone było próbom komunikowania się społeczności lokalnych zamieszkujących Ziemie Zachodnie i Północne z byłymi mieszkańcami tych terenów. Takiego trudnego dialogu podejmuje się na przykład dawna społeczność ewangelicka na Górnym Śląsku.
Drugi blok był poświęcony zagadnieniom współczesnych regionów. Anna Weronika Brzezińska (IEiAK UAM) i Anna Drożdż (IEiAK UŚ – Cieszyn) zaprezentowały referat „Naznaczeni wielokulturowością? Tożsamości współczesnych mieszkańców Żuław – strategie badawcze”. Stanowił on próbę prześledzenia procesu kształtowania się tożsamości kulturowej osób przesiedlonych na obszary obce kulturowo oraz udzielenia odpowiedzi na pytanie, z jakimi elementami krajobrazu kulturowego identyfikują się współcześni mieszkańcy Żuław. Referat Anny Kwaśniewskiej (IFSiD UG), „Wielokulturowość Pomorza – tradycja odnaleziona i jej wpływ na kształtowanie współczesnej tożsamości kulturowej regionu”, był refleksją nad kształtowaniem się kultur regionalnych na terenie Pomorza, konstruowania „nowych tradycji” oraz współistnienia przedstawicieli wielu kultur. Wystąpienie Natalii Maksymowicz (KEiAK USz), „Kultura Podhala narzędziem komunikacji pozaregionalnej”, było poświęcone wybranym aspektom tradycji podhalańskiej, które stają się instrumentem dialogu z turystami przybywającymi na Podhale. Na konkretnych przykładach, autorka starała się ukazać sposób, w jaki uważana za hermetyczną kultura góralska wykorzystywana jest jako strategia promocyjna regionu.
W kolejnych blokach tematycznych zaprezentowano łącznie cztery referaty. Pierwszy, „Zbiorowości terytorialne jako światy społeczne w warunkach wielokulturowości”, wygłosiła Anna Szyfer (IEiAK UAM). W swoim wystąpieniu wysunęła propozycję metodologiczną stosowania metody autobiograficznej do badań nad zbiorowościami terytorialnymi. Z kolei referat Ireny Kotowicz-Borowy (Katedra Edukacji i Kultury SGGW), „Historyczne i środowiskowe uwarunkowania komunikacji etnokulturowej na przykładzie rodów drobnoszlacheckich”, oparty na badaniach autorki nad drobną szlachtą, omawiał kanały komunikacji służące do podtrzymywania tożsamości grupy społeczno-kulturowej, jaką stanowią potomkowie rodów drobnoszlacheckich. W następnym wystąpieniu, „Swoi i obcy w społeczności lokalnej – przykład dialogu w kontekście działań dla wspólnego dobra”, Ewa Baniowska (IAiE PAN Kraków) zaprezentowała wyniki badań nad wspólnymi działaniami i inicjatywami realizowanymi przez członków społeczności lokalnej na Żywiecczyźnie. Obrady sekcji zamknął referat Piroski Szabó (IE WAN Węgry), „Drogi i labirynty. Małe gospodarstwa agrarne w latach 1995-2005”. Autorka przedstawiła rezultaty badań prowadzonych na terenie pięciu wsi, w różnych regionach Węgier. Ukazała, w jaki sposób węgierscy rolnicy odnaleźli się w nowej rzeczywistości społeczno-politycznej i jakie ponieśli konsekwencje transformacji ustrojowej.
Sekcji C – „Spotkania kultur: konfrontacja i dialog”, przewodniczył dr hab. Waldemar Kuligowski (IEiAK UAM). Zaprezentowano jedenaście referatów, które dotyczyły w głównej mierze postaw uczestników kontaktu międzykulturowego wobec odmienności etniczno-kulturowej. Ewa Nowicka (Instytut Socjologii UW), w wystąpieniu „Miłość do ojczyzny i poczucie obcości. Polska i Grecja w oczach greckich repatriantów z Polski”, przedstawiła zarys swych badań prowadzonych wśród obywateli greckich, którzy w wyniku wojny domowej lat 1946-1949 emigrowali do państw „bloku wschodniego”. Autorka omówiła międzypokoleniowe różnice w ocenie i odczuwaniu sytuacji przymusowej emigracji, a także w postrzeganiu ojczyzny i kraju osiedlenia. Następnie Izabella Main (IEiAK UAM), w referacie „Spotkanie i komunikacja w projekcie grupowym. Analiza przypadku projektu międzykulturowego pt. «Obraz obcych w historii, mediach i życiu codziennym. Polacy i Niemcy» dla studentów etnologii w Poznaniu i Monachium” zaprezentowała efekty projektu warsztatowo-badawczego dla studentów z Polski i Niemiec, wskazując, iż zgodnie ze stwierdzeniem Etienne Bérengera „stworzenie sytuacji spotkania jest najbardziej efektywną formą wymiany i tworzenia wiedzy”. Karol Walczak (Zakład Komunikacji Międzykulturowej UAM – Kalisz) w wystąpieniu „Wielokulturowość w średnim mieście? Wietnamczycy w Kaliszu” opisał Kalisz jako nieduże, „drugoligowe” miasto oraz związane z tym implikacje dla „absorpcji cudzoziemców”, analizując na tym tle pojęcia „wielokulturowości” i „etnokrajobrazu”.
Kolejną, „pozaeuropejską” część obrad otworzyła Magdalena Śniadecka–Kotarska (Zakład Studiów Latynoamerykańskich UŁ, Centrum Studiów Latynoamerykańskich UW) wystąpieniem „Indianki w dialogu politycznym w Boliwii w pierwszej dekadzie XXI wieku”. Omówiła przemiany i różnice w światopoglądzie rdzennych mieszkanek Boliwii, wyrażane w nowych formach dialogu na forum politycznym oraz strategiach odwołań do kulturowych tradycji konstrukcji płci. Następnie Tarzycjusz Buliński i Mariusz Kairski (IEiAK UAM) w referacie „Dialog czy oswajanie? Indianie wobec innych kultur – przykład E’ñepá z Amazonii wenezuelskiej” przedstawili perspektywę postrzegania świata przez badanych przez siebie Indian. Wykazali, że ich odrębność percepcyjna powoduje, iż dialog międzykulturowy z przybywającymi do nich „obcymi” jest bardzo trudny, nawet gdy istnieje pewna komunikacja międzykulturowa. Zamykające tę część obrad wystąpienie Łukasza Kaczmarka (IAiE PAN Poznań), „Problemy komunikacji międzykulturowej w społeczeństwie postkolonialnym na przykładzie Fidżi”, poświęcone było „pasywnym”, często niezamierzonym, przede wszystkim niewerbalnym sposobom komunikowania odrębności etnokulturowej przez przedstawicieli odmiennych grup zamieszkujących Fidżi, manifestowanym w życiu codziennym.
Referat Waldemara Kuligowskiego (IEiAK UAM), „Fikcyjna tradycja, realna polityka. Symbolika państwa i narodu na przykładzie Kosowa”, dotyczył aktualności koncepcji „tradycji wynalezionej” E. Hobsbawma i T. Rangera, w odniesieniu do poszukiwań państwowej i narodowej symboliki nowego państwa – Kosowa. Autor przedstawił swoje refleksje na temat współczesnego oblicza nacjonalizmu, znaczenia tradycji i funkcjonowania symboli w wielokulturowym świecie. Następnie głos zabrała Magdalena Bosshard-Mlynarczyk (Szwajcaria), „Płaszczyzny integracji migrantek w społeczeństwie obywatelskim na przykładzie Szwajcarii”, prezentując zabiegi o integrację imigrantów w Szwajcarii, zwłaszcza w ostatniej dekadzie. Adresowane są one szczególnie do kobiet, z uwagi na specyfikę ich tradycyjnej roli, zarówno w Szwajcarii, jak i w krajach pochodzenia imigrantek.
W ostatniej części obrad, Urszula Lehr (IAiE PAN Kraków) w wystąpieniu „Czy katolik i ewangelik mogą być braćmi?” poruszyła problematykę wzajemnych relacji ewangelickich i katolickich mieszkańców wsi Beskidu Śląskiego w ramach „determinowanej wspólnotą przestrzenną” komunikacji. Kolejny referat, „Tożsamość poznańskich Bambrów dawniej i dziś. O dialogu kultur”, wygłosiła Agnieszka Szczepaniak-Kroll (IAiE PAN Poznań). Uwagi autorki dotyczyły współczesnej tożsamości ludności pochodzenia bamberskiego, a także historycznych uwarunkowań jej rozwoju w wielokulturowej, dawnej Polsce. Na zakończenie głos zabrał Andrzej Stachowiak (IEiAK UAM). W wystąpieniu „Jednym głosem za cyrylicą” – międzykulturowy dyskurs we wsi Bielanka na Łemkowszczyźnie” relacjonował wydarzenia, jakie zaszły we wsi Bielanka, gdzie w referendum lokalnym obywatele opowiedzieli się za wprowadzeniem łemkowskiej, obok polskiej, pisowni nazwy tej miejscowości.
Obrady w sekcji D zostały przygotowane przez organizatorów konferencji jako spotkanie członków Komisji do Badania Wschodu Komitetu Nauk Etnologicznych PAN. Otworzył je nowo mianowany przewodniczący Komisji prof. Jerzy Sławomir Wasilewski (IEiAK UW), a prowadził prof. Sławoj Szynkiewicz (IAiE PAN Warszawa). Ze względu na różnorodność zjawisk, którymi zajmują się członkowie Komisji, szeroko zakreślono tematykę wystąpień: „Tożsamość – rozwój – dialog kultur: perspektywa azjatycka”. Dało to możliwość przedstawienia najnowszych rezultatów badawczych.
W pierwszej części Natalia Bloch (IEiAK UAM) zaprezentowała referat: „Być Tybetańczykiem z Indii. Młode pokolenie uchodźców tybetańskich w Indiach a wpływy kultury indyjskiej i polityka tożsamości”. Omawiając zagadnienia charakterystyczne dla tej diaspory oparła się na swoich wielomiesięcznych badaniach terenowych. Przedstawiła codzienność młodych uchodźców, dla których Indie są postrzeganą rzeczywistością, a Tybet jedynie „wyobrażoną ojczyzną”; zajęła się również sposobami minimalizowania wpływów kultury indyjskiej na członków diaspory, dla których Indie są wciąż tymczasowym miejscem zamieszkania. Wystąpienie Anny Szymoszyn (IAiE PAN Poznań), „Amerykańscy wyznawcy religii bon: funkcjonowanie, organizacja i związki globalne”, dotyczyło amerykańskiej wspólnoty religijnej Lingmincha Community, która swych korzeni upatruje w nurcie przedbuddyjskiego bon. Na jej przykładzie, autorka ukazała zjawisko transbuddyzmu – związki z macierzą religijną (Tybet, Nepal, Indie), analogie i różnice w funkcjonowaniu tego typu związków w Europie i Stanach Zjednoczonych oraz kontakty między podobnymi ugrupowaniami na świecie utworzonymi przez tego samego nauczyciela religijnego. Michael Abdalla (Instytut Językoznawstwa UAM), „Asyryjscy imigranci w Europie Zachodniej a proces rekonstrukcji zranionej tożsamości w krajach ojczystych”, przedstawił natomiast współczesną sytuację uchodźców asyryjskich, zarówno wywodzących się z historycznych fal emigracyjnych, jak i najnowszego wychodźstwa z Iraku. Podkreślił istotną rolę łączności międzykontynentalnej w budowaniu lokalnych, silnych ośrodków diaspory i możliwości zaznajamiania społeczności międzynarodowej z problematyką asyryjską.
Referat Przemysława Hincy (IEiAK UAM), „Państwowe i tubylcze rozumienie założeń rozwojowych w północno-zachodnich Indiach”, przybliżył słuchaczom rozbieżność pomiędzy celami i metodami stosowanymi w odniesieniu do grup marginalnych przez administrację centralną i stanową a wysiłkami oddolnych ruchów etnicznych w wysokogórskim okręgu Kinnaur. Tego samego obszaru dotyczyło wystąpienie Rafała Beszterdy (IAiE PAN Poznań), „Dostatni Kinnaur? Współczesne zagrożenia rozwojowe w Indiach”. Autor scharakteryzował szereg potencjalnych czynników kulturowych, gospodarczych i środowiskowych, które mogą zachwiać delikatną równowagę obszarów himalajskich. Anna Romanowicz (IEiAK UAM), w referacie „Być «dobrą kobietą» w Indiach. Wyobrażenia i praktyka”, przedstawiła wyniki swych kilkumiesięcznych badań prowadzonych wśród pracowników delhijskich organizacji pozarządowych, a także osób, do których pomoc jest kierowana. Nakreśliła postawy i wyobrażenia właściwe kobietom „tradycyjnym”, przeciwstawionym kobietom „postępowym”. Wystąpienie Karola Piaseckiego (KEiAK USz), „Specyfika zmian etnicznych w warunkach niskiej gęstości zaludnienia – przykład Nganasanów i Dołganów”, poświęcone było historycznej charakterystyce społeczności tundrowych. Natomiast Zbigniew Szmyt (IEiAK UAM), „Naród niedokończony. Buriackie strategie adaptacji do postradzieckiej rzeczywistości”, nakreślił dzieje Buriatów w okresie rosyjskim i radzieckim oraz współczesne tendencje w artykułowaniu celów narodowych.
Obrady ostatniej części sekcji otworzył Marek Gawęcki (Instytut Wschodni UAM), „Trzy wymiary megalomanii narodowej w Azji Środkowej”, który ukazał podstawowe cechy charakterystyczne megalomanii polskiej, sowieckiej i kazachskiej oraz przybliżył genezę tych zjawisk. Natomiast Danuta Penkala-Gawęcka (IEiAK UAM), „Mikropolityka etniczności – obchody wiosennego święta Nauryz w postsowieckim Kazachstanie”, zarysowała historyczną zmienność tego święta oraz jego polityczne i społeczne znaczenie w niepodległym Kazachstanie. Pokazała, że w różnych kontekstach społeczno-kulturowych może mieć ono różne znaczenie i służyć odmiennym celom – polityce jedności nowego państwa i porozumienia międzyetnicznego, bądź wzmocnieniu poczucia wartości i odrębności kulturowej Kazachów.
Po zakończeniu obrad w sekcjach dokonano podsumowania obrad. Jako pierwszy głos zabrał prof. dr hab. Michał Buchowski, przewodniczący sekcji A, której głównym wątkiem były próby zdefiniowania pojęcia „tożsamość” oraz wskazywanie na jego wielowymiarowość i wieloaspektowość. Dużym atutem prezentowanych referatów było odnoszenie się do empirii oraz wskazywanie na praktyczne aspekty komunikacji pomiędzy kulturami (m.in. wykorzystanie dorobku etnologii i antropologii w projektach edukacji międzykulturowej). Następnie prof. dr hab. Mirosława Drozd-Piasecka, przewodnicząca sekcji B, wyróżniła główne tematy pojawiające się w referatach i dyskusji w tej sekcji. Dotyczyły one współczesnych nurtów społeczno-politycznych oraz propozycji terminologicznych i metodologicznych związanych z problematyką lokalności i tożsamości kulturowej. Poruszano również rolę tradycji we współczesnym dialogu na poziomie regionalnym, a także problemy więzi społecznych i dialogu w społecznościach lokalnych. W sekcji C, jak stwierdził jej przewodniczący, dr hab. Waldemar Kuligowski, podstawowym wątkiem był problem „obcego” w społeczeństwie (m. in. mniejszość wietnamska, niemiecka i bamberska w Polsce, problem repatriantów i imigrantów w państwach europejskich, społeczności pozaeuropejskie wobec problemów komunikacji). Obrady sekcji D podsumował prof. dr hab. Sławoj Szynkiewicz. Głównym nurtem były tu zagadnienia tworzenia lub zmiany tożsamości oraz formy owych tożsamości (adaptacja lub konfrontacja), na przykładach konkretnych społeczności.
Po wystąpieniach przewodniczących sekcji, prof. dr hab. Aleksander Posern-Zieliński otworzył dyskusję podsumowującą trzydniowe obrady. Głos zabrał między innymi prof. dr hab. Zbigniew Jasiewicz, który stwierdził, że konferencja jest przede wszystkim wyraźnym znakiem działalności środowiska etnologów. Na zakończenie, prof. dr hab. Aleksander Posern-Zieliński dokonał ostatecznego podsumowania i zamknięcia konferencji, której ważną rolą było również pokazanie, czym się zajmuje obecnie środowisko etnologów, w jakich kierunkach i na jakich obszarach są prowadzone badania. Podziękował także za udział i pracę wszystkim referentom i uczestnikom, organizatorom oraz przewodniczącym i sekretarzom sekcji.
|